They dance alone

De ene Andres is de andere niet. Je hebt ze in alle soorten en maten. Als je pech hebt dan is het je dronken Boliviaanse chauffeur. Maar als je geluk hebt is het een goede Chileense vriend van je zus met een 'extra' appartement midden in Santiago met een zwembad op het dak. Soms zitten pech en geluk dicht bij elkaar. Soms is er een gat van zo'n 2000 kilometer.

Tussen Bolivia en Santiago zit een groot stuk Argentinië met veel vlees en veel wijn. Rond Mendoza, een fijne stad halverwege het land, struikel je over de wijnboeren. In een dagje op de fiets proef je Malbec's, Syrah's, Chardonnay's en Cabernet's. Lunch wordt geserveerd tussen de wijngaarden met uitzicht op de witte toppen van de Andes. Aan de andere kant van de Andes ligt Chili, een land dat zich vastklampt aan de bergen om maar niet in de Grote Oceaan te glijden. Het heeft zich oneindig uitgerekt, van de woestijn in het noorden tot de fjorden van Vuurland in het zuiden. In het midden ligt Santiago, de hoofdstad. Santiago is een grote stad en een westerse stad, zoals eigenlijk heel Chili behoorlijk westers is. Dat wil zeggen: de straten lijken op onze straten, de huizen op onze huizen en de prijzen op onze prijzen. Alleen wonen er Chilenen. Zoals Andres.

Net als Chili lijkt Andres behoorlijk 'westers'. Hij spreekt vloeiend Engels, speelt de hele dag met zijn BlackBerry en werkt voor een groot bedrijf in een groot gebouw in een wijk met andere grote gebouwen van andere grote bedrijven. Voor zijn werk draagt hij een pak en een stropdas en als we op stap gaan draagt hij een spijkerbroek met een jasje. Geheel in strijd met Zuid-Amerikaanse gewoontes is Andres zelfs op tijd om ons op te halen voor een kroegentocht. Lopend tussen de ontelbare restaurants en cafeetjes in de uitgaanswijk Bellavista, waar de terrassen vol zitten met hippe mensen, zou je bijna vergeten dat het ooit anders is geweest.

Nog niet eens zo heel lang geleden – tot het eind van de jaren tachtig – was Chili een dictatuur en Andres lid van een militante beweging, vechtend tegen de regering van Pinochet. Op het dak van het appartementencomplex waar hij nu woont, met onze voeten in het zwembad, is het moeilijk voor te stellen dat het leven van Andres zich jarenlang ondergronds heeft afgespeeld. In de jaren negentig hield het vechten op, maar de ideologie bleef. Wat volgde waren jaren bij NGO's. Mooi werk voor weinig geld. Tot een paar jaar geleden.

Het is moeilijk om vast te pinnen hoe iemand een revolutionair wordt. Sommige mensen worden zo geboren. In het Argentijnse Alta Gracia staat het huis waar Che Guevarra een groot deel van zijn jeugd heeft doorgebracht. Vandaag de dag is het een museum, maar hier hebben de Guevarra's jaren gewoond toen ze op doktersadvies de smog van Rosario verlieten omdat Che zwakke longen had. In het museum hangen veel foto's: Che in Cuba, Che in Congo, Che als commandant van de bevrijding. Ook de motor waarop hij zijn beroemde reis door Zuid-Amerika maakte, bekend van 'The motorcycle diaries', heeft een prominente plek gekregen. Deze reis wordt veelal gezien als het begin van zijn 'carrière', maar de basis is al terug te vinden in zijn oude jongenskamer. Aan de muur hangen schoolrapporten. Hoewel hij geneeskunde is gaan studeren, scoorde de jonge Che het hoogst op geschiedenis en aardrijkskunde en maar matig of zelfs onvoldoende op biologie, wis-, natuur-, en scheikunde. Op het bureau naast zijn bed liggen de boeken die hij als kind heeft gelezen: Twintigduizend mijlen Onder Zee, De Drie Musketiers, Robinson Crusoe en Robin Hood. Een verplichte leeslijst voor een revolutionair in opleiding.

Maar Che Guevarra was waarschijnlijk een uitzondering. De meeste mensen die besluiten om hun regering omver te werpen, worden gevormd door de omstandigheden waarin ze leven. Zoals een dictatuur. En zo zijn het de omstandigheden die er voor zorgen dat iemand de revolutie of zelfs de NGO's weer laat voor wat ze zijn. Zoals een flinke regenbui. Een jaar of vier geleden, op een regenachtige dag, brengt Andres zijn zoontje op de fiets naar school bij gebrek aan een auto. Als ze snel zijn, zullen ze niet volledig natgeregend aankomen. Het verkeer raast voorbij terwijl ze wachten bij een stoplicht dat eindeloos op rood lijkt te staan. Vlak voordat het groen wordt, rijdt een auto door een grote plas, precies daar waar Andres en zijn zoontje staan te wachten. Totaal doorweekt besluit Andres dat het tijd is om geld te verdienen.

In Bellavista trakteert Andres ons op drie soorten ceviche, empanada's, tortilla en wijn. De kroeg waar we zitten is eigenlijk een jazz-kroeg, maar de vijfkoppige band trekt zich daar weinig van aan en speelt zijn eigen repertoire. De muziek klinkt Cubaans, maar is typisch Chileens volgens Andres. Na een korte pauze start de band een serie Cueca-liederen. Meer Chileens dan dit wordt het niet. Jong en oud staan op voor de bijbehorende dans waarbij er onder andere druk met zakdoeken wordt gezwaaid.  Voor Latijns-Amerikaanse begrippen is de Cueca maar weinig swingend. Het doet zelfs wat Hollands aan: stug en houterig met een zweem van klompendans.

Tijdens de dictatuur van Pinochet, een periode waarin politieke tegenstanders gemarteld werden of zelfs zomaar verdwenen om nooit meer terug te keren, werd de Cueca (een dans voor twee) door veel vrouwen alleen gedanst. Het was een stille vorm van protest met hun vermiste mannen als denkbeeldige danspartners (zie ook dit lied van Sting). Maar nu staat de dansvloer vol met paartjes die volgens cueca-protocol de armen in elkaar haken, in de handen klappen, op de grond stampen en om elkaar heen draaien. Pas als de laatste liedjes zijn gespeeld en de kroeg sluit gaan ze weer naar huis. Samen. En wij worden door Andres naar ons luxe appartement gebracht. In zijn grote auto.